Шотан батыр

   Шотан 1705 жылы Әзіреттің Алатауының Қазығұртқа қараған беткейін жайлаған Адай ауылында дүниеге келген. 
Шотанның әкесі Назар - әрі би, әрі батыр ретінде халқының алдында үлкен беделге ие тұлға. Назар атақты Әйтеке бидің жиені және айрылмас досы болған Әбілқайыр ханның ақылдасар алқасына үнемі Назар басшылық жасап отырған кезінде жоңғарға қарсы қол бастап, талай жеңістерге жеткен.
  Шотан Назарұлы жоңғарға қарсы әуелі Адай жасағын басқарған, кейіннен он екі ата Байұлының бас сардары болған. Халық батыры       Шотан Назарұлы есімі Әбілқайыр, Абылай заманының деректі құжаттарында, тарихи әңгімелерінде, жырлар мен әдебиетте бой көрсететін, халық жадында берік таңбаланған әруақты батырлардың ортасынан өшпестей орын алған.
 Оған Мәскеудегі Ресей сыртқы істер министрлігінің жанындағы дипломатиялық мұрағатта «Қазақ-жоңғар соғысы істері» деген бөліміндегі №11 папкадан көптеген мәліметтер табуға болады. Осы мұрағатта жоңғармен бастан аяқ соғысқа қатысқан қазақ батырларының мынадай тізімі бар: Әбілхайыр хан, Абылай хан, Нұралы хан, Ералы сұлтан, Қабанбай, Бөгенбай, Өтеген, Шотан баһадүр, Әбілпейіз, Әділ сұлтан, Жантай, Баян т.т 
 Шотан Назарұлы алғашқы ерлігін 1723 жылғы Әбілқайыр бастаған Кіші жүз қолының Қаратаудың Сығанақ асуында жоңғармен болған үлкен шайқасында көрсеткен. Міне осы кезден бастап Әбілхайырдың қолының ішіндегі жас бала жігіт Шотанның елге ерлігі белгілі бола бастады. 1728 жылы Ұлытау өңіріндегі Бұланты мен Білеуті өзендері арасындағы кең жазықта жоңғарлармен шешуші ұрыс болды. Осы шайқаста Шотан үлкен ерлік көрсетті, оның атағы Үш жүзге тарап кетті. 1730 жылдың Аңырақай шайқасындағы соғыстарда асқан ерлік көрсеткен қазақ батырларының тізімінің ішінде Шотанның қатысқанын көреміз. 1733 жылғы қытай деректерінде көрсетілген деп жазылған жоңғармен болған айтулы ұрыстарда Шотанның даңқы шықты. 
  Әбілқайыр хан өлгеннен кейін Шотан жоңғармен болған ұрыстардың көбінде Кіші жүз қолын бастап келіп, өзінің асқан ерлігімен Абылай ханның да көңілінен шығып отырған. 
   Шотанның өз тұсындағы саяси, халықтық қозғалыстың ең басты, ең ірі тұлғаларының бірі болғандығы анық.


  Кіші жүздің Адай тайпасы бастап Мұғаджардан бері қарай Матай, Сам құмдарына қарай жылыстап қоныстарын кеңейте бастайды. Сөйтіп, батысқа қарайғы жерлерді Каспий жағасына дейін иеленуге бағыт ұстады. 
Ең бірінші жер қарағантопты бастап келген Шотан екендігін Мұрат Мөңкеұлының жыр шумақтарынан көруге болады. Адайдардың осы өңірге алғаш қоныстануын ақын Түмен Балтабасұлы "Маңғыстау" дастанында былай жырлайды: 

Маңғыстау - үш қиянның өткен жері, 
Жерленбей жеті жұрттың кеткен жері. 
Елеспен есі кеткен иесіз жерді, 
Атамыз Адай мекен еткен жері. 
Суы сүт, шөбі шүйгін, бал татиды, 
Төлдейтін төрт түліктің өскен жері. 
Бөлініп басқа елден қоныс қарап, 
Ел болып, ірге қоныс тепкен жері. 
Ер Шотан шұбар атты ұстап мініп, 
Аға деп Әжібайға бата айтқызып, 
Той жасап, Адай туын тіккен жері.

   Жаңа қоныс – Маңғыстауға келгеннен кейін де Хиуа хандығымен талай рет соғыста жеңіске жеткен.1786 жылы орталық Үстіртте жасы үлкейіп, өз ажалынан өлген. Сисем-ата қауымында жерленген.

   Шотанның атағын Қазақстанның халық жазушысы, мемлекет қайраткеері академик Әбіш Кекілбаевтың тарихи жазбаларынан да кездестіреміз: «Үркер», «Ұйқыдағы арудың оянуы», «Сыр десте», Бектұр Тілеуғалиевтің "Бас Сардар" тарихи-деректі повесінде, Сайын Назарбекұлының драмалық шығармашылығы мен үш томдық еңбектерінде, Светқали Нұржановтың "Хан кегі" поэмасында, Қаржаубай Рейімбайұлының "Ер Шотан" дастаны, Алшын Меңдалыұлының "Адай шежіресі", Сабит Әбішұлының "Өмір өрнектері", "Маңғыстау энциклопедиясы", Ысқақ Шәкіратұлының "Маңғыстау маңғаздары" кітабында, Бисембі Әріповтың "Ел тарихы және есімдегілер" атты кітаптарында, Дүйсенбі Әріповтың "Тұлғалар тағылымы" еңбегінде, Қажығали Мұхамбетқалиұлының "Тар кезең" романында, Анар Шамшадинованың "Ер Шотан" өлеңі, Қазақ хандығының 550 жылдығына арналғал «Қазақ хандығы энциклопедиясында» халық батыры ретінде сипатталады.